12 ივლისი, 2012 წელი

საქართველოს უზენაესი სასამართლო
სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობით:
თავმჯდომარე:
თეიმურაზ თოდრია
მოსამართლეები:
ვასილ როინიშვილი, მაია სულხანიშვილი,

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე

საკასაციო საჩივრის ავტორი - მ. მ-ე

მოწინააღმდეგე მხარე - ო. ს-ს მეურვე ნ. ლ-ა

გასაჩივრებული განჩინება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 30 ნოემბრის გადაწყვეტილება

საკასაციო საჩივრის ავტორის მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

დავის საგანი - სამკვიდრო ქონების ფაქტობრივი ფობით მიღების ფაქტის დადგენა, სამკვიდრო მოწმობის ბათილად ცნობა, ხელშეკრულების ბათილად ცნობა

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

ო. ს-ს მეურვე ნ. ლ-მ სარჩელი აღძრა სასამართლოში მ. მ-ის წინააღმდეგ და მოითხოვა სამკვიდრო ქონების ფაქტობრივი ფლობით მიღების ფაქტის დადგენა, სამკვიდრო მოწმობის, ხელშეკრულების ბათილად ცნობა და მესაკუთრედ აღიარება შემდეგი საფუძვლებით:

სარჩელის თანახმად, ქ. თბილისში, ს-ის ქ№14-ში მდებარე შენობა-ნაგებობა, განლაგებული 587 კვ.მ მიწის ნაკვეთზე, თავდაპირველად თბილისის ტექბიუროში ირიცხებოდა მოსარჩელის პაპის - ვ. ლ-ის სახელზე, უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტის გარეშე. 1956 წლის 13 ივლისს ვ. ლ-მა თავისი ქონება ანდერძით დაუტოვა ო. ს-ს დედა ა. ლ-ს. ვ. ლ-ი გარდაიცვალა 1960 წლის 12 მარტს. ანდერძისმიერი მემკვიდრე ა. ლ-ა, მიუხედავად იმისა, რომ მას მამკვიდრებლის გარდაცვალებიდან 6 თვეში, არ მიუმართავს განცხადებით ნოტარიუსისთვის, ფაქტობრივი ფლობით დაეუფლა სამკვიდრო ქონებას. ა. ლ-ა გარდაიცვალა 1966 წელს. მისი გარდაცვალების შემდეგ სამკვიდრო ქონებაში ცხოვრობდნენ და დღესაც ცხოვრობს მისი ქალიშვილი ო. ს-ა ოჯახთან ერთად.

2007 წლის მაისის ბოლოს მოსარჩელის ოჯახისთვის ცნობილი გახდა, რომ დეიდაშვილმა ი. რ-მ და მისმა ქალიშვილმა მ. მ-მ საჯარო რეესტრში სადავო სახლმფლობელობა აღრიცხეს თავიანთ სახელზე, რისი საფუძველიც გახდა ო. ს-ს მიერ გაცემული ანდერძი.

როგორც მასალებით ირკვევა, 1966 წელს ო. ს-ს განცხადების საფუძველზე ლენინის რაიონის აღმასკომის სხდომის ოქმი №12, 1966 წლის 29 ივნისის გადაწყვეტილებით №269 დაკანონებულა მისი აწ გარდაცვლილი პაპის - ვ. ლ-ის სახელზე რიცხული ბინა.

აღნიშნულის შემდეგ 1967 წლის 3 მაისს ვასილ ლარიონოვის მეუღლე ელიზავეტა ლარიონოვამ აღნიშნული სახლფმლობელობა გადაიფორმა კანონისმიერი მემკვიდრეობის უფლებით. ამის შემდეგ კი მან ანდერძის საფუძველზე უძრავი ქონება გადაუფორმა მის ქალიშვილს, ოლგა ლარიონოვას. საბოლოოდ ჩუქების ხელშეკრულებით ი. რიბანჩენკომ თავისი წილი აჩუქა ქალიშვილს, მაია მიქაძეს.

მოპასუხე მ. მ-ის წარმომადგენელმა მ.ყ-მა სარჩელი არ ცნო უსაფუძვლობისა და ხანდაზმულობის გამო. ამასთან, განმარტა, რომ საქართველოს სსრ-ის სამოქალაქო სამართლის კოდექსის (1964 წლის რედაქცია) 75-ე მუხლის თანახმად, სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა იმ დროისათვის შეადგენდა სამ წელს, რომელიც ამავე კოდექსის 80-ე მუხლის თანახმად, იწყებოდა იმ დღიდან, როდესაც პირმა შეიტყო ან უნდა შეეტყო თავისი უფლებების დარღვევის შესახებ. მოსარჩელემ თავისი უფლებების დარღვევის შესახებ ყველაზე გვიან შეიტყო 1974 წლის 13 ნოემბერს სასამართლო განხილვისას, თუმცა მან არ იდავა საკუთრების უფლებაზე და შემოიფარგლა მხოლოდ სარგებლობის უფლებით, აღსანიშნავია, რომ განსახილველ საქმეზე იურიდიული შედეგი მოსარჩელის მიერ სადავო ქონებაზე საკუთრების უფლების მოპოვებაა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2011 წლის 30 მაისის გადაწყვეტილებით ო. ს-ს მეურვე ნ. ლ-ს სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

საქალაქო სასამართლოს დასახელებული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა ო. ს-ს მეურვე ნ. ლ-მ, მოითხოვა მისი გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილება.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 30 ნოემბრის გადაწყვეტილებით ო. ს-ს მეურვე ნ. ლ-ს სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2011 წლის 30 მაისის გადაწყვეტილების შეცვლით მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, ო. ს-ს მეურვის ნ. ლ-ს სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, ბათილად იქნა ცნობილი 1967 წლის 3 მაისის სამემკვიდრეო მოწმობა და 1983 წლის 29 ივლისის ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის უფლების მოწმობა ქ. თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე უძრავი ქონების 1/2½ ნაწილში; ბათილად იქნა ცნობილი 1990 წლის 10 ივლისის ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის უფლების მოწმობა ი. რ-ოს მიმართ უძრავი ქონების 1/4-ის მემკვიდრედ ცნობისა და მ. მ-ის მიმართ 1/4-ის მემკვიდრედ ცნობის ნაწილში და ჩუქების ხელშეკრულება უძრავი ქონების 1/4 ნაწილში. ო. ს-ა ცნობილ იქნა ქ. თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე უძრავი ქონების 1/2 ნაწილის მესაკუთრედ.

სააპელაციო სასამართლომ საქმეზე დადგენილად მიიჩნია შემდეგი ფაქტობრივი გარემოებები:

ვ. ლ-ი და ე. ლ-ა რეგისტრირებულ ქორწინებაში იმყოფებოდნენ 1908 წლის 11 იანვრიდან (2011 წლის 16 ნოემბრის სხდომის ოქმი);

ვ. ლ-ი გარდაიცვალა 1960 წლის 14 მარტს (ტ.1.ს.ფ. 12);

გარდაცვალების დროისათვის ვ. ლ-ის სახელზე ირიცხებოდა უძრავი ქონება მდებარე ქ. თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში.

საქმეში წარმოდგენილი 1966 წლის 29 ივნისის გადაწყვეტილებით, რომლის თანახმად ვ. ლ-ის სახელზე დაკანონდა ქ. თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე სახლთმფლობელობა, როგორც 1956 წლის ივნისამდე უნებართვოდ აშენებული საცხოვრებელი სახლი და საქმეში წარმოდგენილი თბილისის ოქტომბრის რაიონის სახალხო სასამართლოს 1974 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილებით სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ აღნიშნული უძრავი ქონება წარმოადგენდა მეუღლეთა თანასაკუთრებას. (ტ.1. ს.ფ. 15, 60-63), რაც მხარეებს სადავოდ არ გაუხდიათ (2011 წლის 16 ნოემბრის სხდომის ოქმი);

ვ. ლ-ს დარჩა სამი პირველი რიგის მემკვიდრე: მეუღლე ე. ლ-ა, შვილები - ა. ლ-ა (მოსარჩელის დედა) და ო. ლ-ა.

ვ. ლ-მა 1956 წლის 13 ივლისს ქ.თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე სამკვიდრო ქონება უანდერძა თავის ქალიშვილ ა. ლ-ს (ტ. 1.ს.ფ. 20);

ვ. ლ-ის გარდაცვალების შემდეგ ა. ლ-ა ფლობდა და გარდაცვალებამდე ცხოვრობდა სადავო საცხოვრებელ სახლში. ა. ლ-ა გარდაიცვალა 1966 წლის 18 იანვარს. მას დარჩა ერთი პირველი რიგის მემკვიდრე ო. ს-ა. თბილისის ოქტომბრის რაიონის სახალხო სასამართლოს 1974 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილებითა და მხარეთა ახსნა-განმარტებებით პალატამ დადგენილად მიიჩნია, რომ ა. ლ-ს გარდაცვალების შემდეგ სადავო საცხოვრებელ სახლში ცხოვრობდა და დღემდე ცხოვრობს მოსარჩელე ო. ს-ა;

ე. ლ-მ 1967 წლის 3 მაისის სამკვიდრო მოწმობის საფუძველზე მიიღო ვ. ლ-ის დანაშთი სამკვიდრო ქონება (ტ.1 ს.ფ.18). 1983 წლის 12 იანვარს გარდაიცვალა ე. ლ-ა (ტ. 1. ს.ფ. 16); მას დარჩა ორი პირველი რიგის მემკვიდრე: შვილი - ო. ლ-ა და შვილიშვილი - ო. ს-ა;

1983 წლის 29 ივლისს ო. ლ-ა ცნობილ იქნა ანდერძისმიერ მემკვიდრედ თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე ე. ლ-ს დანაშთ სამკვიდრო ქონებაზე (ტ.1 ს.ფ. 23). ო. ლ-ა გარდაიცვალა 1989 წლის 13 სექტემბერს. 1990 წლის 10 ივლისის ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის უფლების მოწმობით სამკვიდრო ქონებაზე მემკვიდრედ და მესაკუთრედ თანაბარწილად ცნობილ იქნენ ო. ლ-ს შვილი ი. რ-ო და შვილიშვილი მ. მ-ე (ტ.1. ს.ფ. 24);

2007 წლის 25 მაისის უძრავი ქონების ჩუქების ხელშეკრულების საფუძველზე ი. რ-მ საკუთრებაში გადასცა შვილ მ. მ-ს უძრავი ქონება - მისი კუთვნილი საცხოვრებელი სახლის, საერთო ფართიდან 69,21 კვ.მ-დან 34, 60 კვ.მ;საცხოვრებელი ფართი-36,36 კვ.მ-დან 18,18 კვ.მ და დამხმარე ფართი-32,85 კვ.მ-დან 16,42 კვ.მ შემდგომში „საჩუქარი“, რომელიც მდებარეობს თბილისი, ს-ის ქ. №14 (ტ.1. ს.ფ. 25-27);

ამჟამად, ქ. თბილისში, ს-ის ქ№14-ში მდებარე სადავო უძრავი ქონებაზე - შენობა-ნაგებობის საერთო ფართი 69,21 კვ.მ, საცხოვრებელი ფართი 36,36კვ.მ, დამხმარე ფართი 32,85 კვ.მ რეგისტრირებულია მ. მ-ის საკუთრების უფლება (ტ.1. ს.ფ. 28.)

საქმის მასალებით არ დგინდება ვ. ლ-ის გარდაცვალების დროს (1960 წელს) მისი მეუღლე ე. ლ-ს შრომისუუნარობის შესახებ ფაქტობრივი გარემოება.

საქმეში წარმოდგენილი თბილისის ოქტომბრის რაიონის სახალხო სასამართლოს 1974 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილებით პალატამ დადგენილად მიიჩნიაა, რომ საქმის განხილვის დროისათვის ე. ლ-ა იყო უსინათლო, რაც ცხადყოფდა, რომ გადაწყვეტილება შეიცავდა 1974 წლის მდგომარეობით ე. ლ-ს ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმაციას, ხოლო სამკვიდროს გახსნის დროისათვის (1960 წლისათვის) ე. ლ-ს შრომისუუნარობის დამადასტურებელი მტკიცებულება საქმეში არ ყოფილა წარმოდგენილი.

საქმეში წარმოდგენილი ლ. ს-ის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს დასკვნით დადგინდა, რომ ო. ს-ა 1984 წლის 26 მარტიდან აღრიცხვაზე იმყოფებოდა ქალაქის ფსიქონევროლოგიურ დისპანსერში დიაგნოზით: ,,ფსიქოპათია, ისტერიული წრის”, ხოლო მითითებული დასკვნის საფუძველზე დადგენილ იქნა მისი ქმედუუნარობა (ს.ფ. 29-37). პალატამ აღნიშნა, რომ საქმის მასალებით არ დგინდებოდა ე. ლ-ს გარდაცვალების დროს (1983 წელს) მისი მემკვიდრის - ო. ს-ს შრომისუუნარობის შესახებ ფაქტობრივი გარემოება.

საქართველოს სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 546-ე, 547-ე 556-ე მუხლებზე მითითებით და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, სააპელაციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა მთლიანი უძრავი ქონების მესაკუთრედ ცნობის ნაწილში უსაფუძვლო იყო, ვინაიდან ქონების 1/2½ ნაწილი წარმოადგენდა ე. ლ-ს საკუთრებას, რომელიც კანონით დადგენილი წესით, ექვსთვიან ვადაში, ანდერძის საფუძველზე მიიღო ო. ლ-მ, ხოლო მოსარჩელე სამკვიდროს გახსნის დროისათვის არ წარმოადგენდა სავალდებულო წილზე უფლების მქონე პირს.

სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოპასუხის მოსაზრება სარჩელის ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით და განმარტა, რომ სასარჩელო ხანდაზმულობა გულისხმობს დროს, რომლის განმავლობაშიც პირს შეუძლია მოითხოვოს თავისი დარღვეული უფლების აღდგენა. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადები ვრცელდება მოთხოვნებზე, რომელთა განხორციელებაც დროში იზღუდება და გარკვეულ ჩარჩოში ექცევა. საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულია საკუთრების უფლება, რომლის მიხედვით ცალკეული პირი უფლებამოსილია, კონკრეტულ ნივთზე მოიპოვოს საკუთრების უფლება სათანადო გარიგებითა თუ კანონის საფუძველზე. დადგენილია, რომ ო. ს-მ სამკვიდრო ქონების ფაქტობრივი დაუფლების გზით მოიპოვა საკუთრების უფლება უძრავ ქონებაზე. საკუთრების უფლება აბსოლუტური სანივთო უფლების კლასიკური სახეა, რომელიც დროში არ იზღუდება. აბსოლუტური უფლების ძირითადი დამახასიათებელი თვისებაა ის, რომ იგი სხვა პირთა თანაქმედებისაგან დამოუკიდებლად არსებობს. ამ უფლების განხორცილება უფლებამოსილი პირის აბსოლუტური ძალაუფლების სფეროს განეკუთვნება, ხოლო მისი დაცვა უზრუნველყოფილია ნებისმიერი შესაძლო ხელყოფისაგან. ამდენად, მესაკუთრეს უფლება აქვს, ნებისმიერ დროს მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მისსაკუთრებაში არსებულ ნივთზე უფლების დაცვა. შესაბამისად, პალატის მოსაზრებით, საკუთრების უფლების დაცვასთან დაკავშირებით მოთხოვნაზე არ უნდა გავრცელებულიყო ხანდაზმულობის ვადა. პალატამ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 48-ე მუხლზე და აღნიშნა, რომ მოცემულ შემთხვევაში დადგენილი იყო, რომ სადავო სამკვიდრო მოწმობებითა და ჩუქების ხელშეკრულებით უკანონოდ განიკარგა ა. ლ-ს, ხოლო შემდგომში მისი შვილის - ო. ს-ს ქონება, რითაც შეილახა მოსარჩელის საკუთრების უფლება. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ ამ ნაწილში სარჩელი საფუძვლიანი იყო და დაკმაყოფილებას ექვემდებარებოდა.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 30 ნოემბრის გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრა მ. მ-მ, მოითხოვა მისი გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.

კასატორის განმარტებით, ვინაიდან სასამართლომ არ დაადგინა და შესაბამისად, არ შეაფასა ფაქტობრივი გარემოებები, მოსარჩელის მიერ საკუთრების კანონით დადგენილი წესით რეგისტრაციის არქონისა და ე. ლ-ს შრომისუუნარობის შესახებ გადაწყვეტილება ქონების მიკუთვნების ნაწილში დასაბუთებული არ არის, კერძოდ, სააპელაციო სასამართლომ არასწორად დაადგინა ფაქტობრივი გარემოება ვ. ლ-ის გარდაცვალების დროს მისი მეუღლე ე. ლ-ს შრომისუუნარობის შესახებ და ასევე ო. ს-ს ახალგაზრდობიდან ქმედუუნარობის შესახებ, ასევე არასწორად იქნა დადგენილი ფაქტობრივი გარემოება ვ. ლ-ის გარდაცვალებით ქ. თბილისში, ს-ის ქ. №14-ში მდებარე უძრავი ქონების ½ წილზე სამკვიდროს გახსნის შესახებ.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლო საკასაციო საჩივრის საფუძვლების შესწავლისა და გასაჩივრებული გადაწყვეტილების იურიდიული დასაბუთების შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ მ. მ-ის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს და უცვლელად უნდა დარჩეს სააპელაციო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება შემდეგ გარემოებათა გამო:

საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ იმ ფაქტობრივ გარემოებებზე, რომლის საწინააღმდეგოდ არ არის წარმოდგენილი დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია. კერძოდ, სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ ვ. ლ-ის გარდაცვალების შემდეგ ა. ლ-ა ფლობდა და გარდაცვალებამდე ცხოვრობდა სადავო საცხოვრებელ სახლში. ა. ლ-ა გარდაიცვალა 1966 წლის 18 იანვარს. მას დარჩა ერთი პირველი რიგის მემკვიდრე ო. ს-ა, რომელიც ა. ლ-ს გარდაცვალების შემდეგ ცხოვრობდა სადავო ბინაში და დღემდე იქ ცხოვრობს.

საკასაციო პალატა მხედველობაში იღებს სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებას იმის თაობაზე, რომ სადავო ქონება წარმოადგენდა მეუღლეების - ვ. ლ-ისა და ე. ლ-ს თანასაკუთრებას, რაც ცხადყოფს, რომ სააპელაციო სასამართლომ მართებულად დაადგინა ფაქტი იმის თაობაზე, რომ ვ. ლ-ის გარდაცვალების შემდეგ სამკვიდრო გაიხსნა მის წილზე თანასაკუთრებიდან. ამდენად, მისმა შვილმა ა. ლ-მ ანდერძის საფუძველზე ფაქტობრივად მიიღო სადავო ქონების ½ ნაწილი, რაც შესაბამისად, ფაქტობრივი ფლობით მიიღო ო. ს-მ.

ამასთან ერთად, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლომ სწორად განსაზღვრა ქონების ოდენობა, კერძოდ, (1964 წლის რედაქციის) სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 547-ე მუხლით სხვაგვარად იყო განსაზღვრული სავალდებულო წილის უფლების სუბიექტები და წილის ოდენობაც. ანდერძის არსებობის შემთხვევაში, სამკვიდრო ქონებიდან სავალდებულო წილის მიღების უფლება ჰქონდათ მამკვიდრებლის არასრულწლოვან და სრულწლოვან წევრებს, არაშრომისუნარიან მეუღლეს, მშობლებს და მამკვიდრებლის რჩენაზე მყოფ სხვა კანონისმიერ მემკვიდრეებს. ამავე დროს, სავალდებულო წილის ოდენობა არ უნდა ყოფილიყო იმ ქონების 2/3 ნაკლები, რაც კანონის მემკვიდრეობის დროს მიიღებდა.

აღნიშნული ნორმის საფუძველზე, სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სამკვიდროს გახსნის დროისათვის მამკვიდრებელს (ვ. ლ-ს) დარჩა ორი პირველი რიგის მემკვიდრე - შვილი (ა. ლ-ა, რომელმაც ანდერძის საფუძველზე ფაქტობრივი დაუფლებით მიიღო სამკვიდრო) და მეუღლე (ე. ლ-ა). სააპელაციო სასამართლომ, ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ სამკვიდროს გახსნის მომენტისათვის შვილი იყო სრულწლოვანი, ხოლო მეუღლის შრომისუუნარობის ფაქტი ვერ დადგინდა. ამდენად, მამკვიდრებელს არ დარჩენია სავალდებულო წილზე უფლების მქონე მემკვიდრე.

ამის საწინააღმდეგოს კასატორი ვერ ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ სამკვიდროს გახსნის მომენტისათვის ე. ლ-ა იყო უსინათლო და შრომისუუნარო.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება).

საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ კასატორის მიერ წარმოდგენილი არ არის დასაბუთებული პრეტენზია. კონკრეტულ შემთხვევაში დასაშვებ და დასაბუთებულ პრეტენზიაში იგულისხმება მითითება იმ პროცესუალურ დარღვევებზე, რომლებიც დაშვებული იყო სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის დროს, რამაც განაპირობა ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასება და სამართლებრივ-მატერიალური ნორმის არასწორად გამოყენება ან განმარტება.

საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ (1964 წლის რედაქციის) სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 556-ე მუხლის მეორე აბზაცის თანახმად, სამკვიდროს მიღების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენდა, თუ მემკვიდრე ფაქტობრივად შეუდგებოდა სამკვიდრო ქონების ფლობასა ან მართვას. ამავე მუხლის ბოლო აბზაცის თანახმად, მიღებული სამკვიდრო ითვლებოდა მემკვიდრის საკუთრებად მემკვიდრეობის გახსნის დღიდან (ანალოგიურად წესრიგდება სამოქალაქო კოდექსის 1421-ე მუხლის მე-2 ნაწილითა და 1433-ე მუხლით). ამდენად, სამკვიდროს მიღების ფაქტს, განსახილველი ნორმის თანახმად, გააჩნდა უკუძალა. ე.ი, მემკვიდრემ, რომელმაც მიიღო სამკვიდრო ქონება, ითვლება მის მესაკუთრედ სამკვიდროს გახსნის დღიდან და, შესაბამისად, სამკვიდრო ქონების მოცულობა განისაზღვრება სამკვიდრო გახსნის დღეს არსებული ქონებით, ასევე, გასათვალისწინებელია, რომ სამკვიდროს მიღება შეუქცევადია, რაზედაც მიუთითებს მითითებული კოდექსის 560-ე მუხლი, კერძოდ, განსახილველი მუხლის შესაბამისად, სამკვიდრო ქონების მიღებაზე უარი დაიშვებოდა ექვსი თვის განმავლობაში სამკვიდროს გახსნის დღიდან.

ამდენად, მამკვიდრებლის გარდაცვალებიდან ექვს თვეში ფაქტობრივი ფლობით სამკვიდროს მიღება ნიშნავს, რომ მემკვიდრეს სამკვიდრო უკვე მიღებული აქვს და მიღებული სამკვიდრო მემკვიდრის საკუთრებად ითვლება მემკვიდრეობის გახსნის დღიდან ( სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 556-ე მუხლის ბოლო აბზაცი). ამასთან ერთად საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ უძრავი ნივთების საკუთრების წარმოშობისათვის კანონი მოითხოვდა გასხვისების ხელშეკრულების რეგისტრაციას (სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 131-ე მუხლის მე-3 აბზაცი).

ამავე კოდექსის 239-ე მუხლის პირველი აბზაცი ადგენდა, რომ საცხოვრებელი სახლის (სახლის ნაწილის) ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულება უნდა დადასტურებულიყო სანოტარო წესით და უნდა რეგისტრრებულიყო სახალხო დეპუტატების ადგილობრივი საბჭოს აღმასრულებელ კომიტეტში სამი თვის ვადაში სანოტარო წესით დადასტურების დღიდან. ამავე მუხლის ბოლო აბზაცის თანახმად, ამ მუხლით დადგენილი წესების დაუცველობა იწვევდა საცხოვრებელი სახლის (სახლის ნაწილის) ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულების ბათილობას. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დანაწესის თანახმად ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულების ბათილობას იწვევდა არა მარტო სანოტარო ფორმის დაუცველობა, არამედ აუცილებელი რეგისტრაციის პირობების დარღვევა. ამსთან ერთად აღსანიშნავია, რომ რეგისტრაციის დაუცველობა იწვევდა მხოლოდ უძრავი ნივთის ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილობას და არანაირად არ ვრცელდებოდა სხვა გარიგებებზე.

ამასთან ერთად საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ მითითებული დანაწესი განსხვავდება მოქმედი კოდექსით დადგეენილი უძრავი ნივთების შესახებ ახალ წესებისაგან. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 183-ე მუხლის თანახმად, უძრავი ნივთის შესაძენად აუცილებელია გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და შემძენზე ამ გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. ამდენად, მოქმედი კოდექსიც ითვალისწინებს უძრავი ნივთის შეძენისათვის გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების რეგისტრაციას, მაგრამ რეგისტრაციისათვის არ არის დადგენილი ვადა და რეგისტრაციის დაუცველობა არ იწვევს გარიგების ბათილობას. ამდენად, უძრავი ნივთების რეგისტრაციასთან დაკავშირებული ახალი წესების ნაწილში, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1507-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, გამოყენებულ უნდა იქნეს ახალი სამოქალაქო კოდექსი, რომლის თანახმად (სამოქალაქო კოდექსის 183-ე მუხლი) უძრავი ნივთის შეძენისათვის გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების რეგისტრაციის დაუცველობა არ იწვევს ამ გარიგების ბათილობას.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო პალატა არ იზიარებს კასატორის მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 239-ე მუხლის ბოლო აბზაცის თანახმად, ა. ლ-ს არ წარმოეშვა საკუთრების უფლება რეგისტრაციის განუხორციელობლობის და, შესაბამისად, დამდგენი საბუთის ბათილობის გამო. ამ მოსაზრების დასადასტურებლად კასატორი ასევე უთითებს 1974 წლის 13 ნოემბრის კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტზე.

საკასაციო პალატა არ იზიარებს კასატორის ამ მოსაზრებას და განმარტავს, რომ საქმეში წარმოდგენილი 1974 წლის 13 ნოემბრის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება არ ადგენს ა. ლ-ს სახელზე გაცემული ანდერძის ბათილობას და არც მხარეთა შორის განხილვის საგანს არ წარმოადგენდა ეს ანდერძი.

საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის “ბ” ქვეპუნქტის თანახმად, ფაქტები, რომლებიც დადგენილია ერთ სამოქალაქო საქმეზე სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით, თუ სხვა სამოქალაქო საქმეების განხილვისას იგივე მხარეები მონაწილეობენ, არ საჭიროებს დამტკიცებას.

ამ ფაქტების პრეიუდიციულ მნიშვნელობას განსაზღვრავს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, რომელიც გამოტანილია იმავე მხარეების მიმართ. აღნიშნულ ფაქტებში იგულისხმება ისეთი იურიდიულად მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებები, რომლითაც განსაზღვრულია მხარეთა მატერიალურ-სამართლებრივი ურთიერთობით გათვალისწინებული უფლებები და ვალდებულებები, რაც საფუძვლად დაედო გადაწყვეტილების გამოტანას

ამდენად, განსახილველი ნორმის თანახმად, ფაქტების პრეიუდიციული მნიშვნელობის შემოწმების დროს მნიშვნელობა ენიჭება არა მარტო იმ პროცესუალურ-სამართლებრივ კრიტერიუმებს, რომლითაც განისაზღვრება კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ფორმალური მოთხოვნები (კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადგენილი ფაქტობრივი გარემოება თუ სხვა სამოქალაქო საქმეების განხილვისას იგივე მხარეები მონაწილეობენ), არამედ ამ გადაწყვეტილებით დადგენილ ფაქტობრივ გარემოების შინაარსს (რომელი ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზეც იქნა მიღებული გადაწყვეტილება). კონკრეტულ შემთხვევაში ა. ლ-ს სახელზე გაცემული ანდერძის ბათილობასთან დაკავშირებული გარემოებები არ ვლინდენა 1974 წლის 13 ნოემბრის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების არც სამოტივაციო და არც დადგენილებითი ნაწილებიდან.

საკასაციო პალატა არ იზიარებს კასატორის მოსაზრებას მოთხოვნის ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით.

უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია, რომ მემკვიდრის მიერ სადავო უძრავი ქონების მიღება ფაქტობრივი ფლობით ან მართვით აყენებს მას განსაკუთრებულ სამართლებრივ რეჟიმში. ექვსი თვის განმავლობაში სამკვიდროს გახსნის დღიდან სამკვიდროს ფაქტობრივი დაუფლებით (კონკლუდენტური მოქმედებებით) მემკვიდრე ხდება სამკვიდრო ქონების მესაკუთრე. ამ მომენტიდან ის ითვლება მამკვიდრებლის ურთიერთობების კრედიტორად და მოვალედ.

სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 556-ე მუხლის ბოლო აბზაცით (სამოქალაქო კოდექსის 1433-ე მუხლით) განსაზღვრული დანაწესის თანახმად, საკუთრების უფლება ჩნდება კანონის საფუძველზე. ამასთან ერთად გასათვალისწინებელია, რომ უძრავი ქონებაზე საკუთრების უფლება, როგორც რეგისტრაციასავალდებულო უფლება, მოითხოვს საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას.

შესაბამისად, მემკვიდრეს წარმოეშვება მიღებული უძრავი ნივთის საკუთრების უფლების რეგისტრაციის უფლება, მაგრამ ამ რეგისტრაციის განუხორციელებლობა არ ნიშნავს იმას, რომ მან არ მიიღო ეს ქონება.

სამკვიდროს მიღების ფაქტის არსებობის შემთხვევაში მას აქვს უფლება, დაიცვას მიღებული სამკვიდრო სხვა დანარჩენი მემკივიდრეებისაგან, მათ შორის იმ მემკვიდრეებისაგან, რომლებმაც განახორციელეს საკუთრების უფლების რეგისტრაცია. ხანდაზმულობის საგანი არის ფარდობითი უფლება და არა აბსოლუტური უფლება, შესაბამისად, აბსოლუტურ უფლებაზე ხანდაზმულობა არ ვრცელდება.

რაც შეეხება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის 2002 წლის 9 დეკემბრის №3კ/932-02 განჩინებას, რომელზეც უთითებს კასატორი, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ განჩინების მოწესრიგებული ურთიერთობა ეხებოდა მესამე პირის უფლებებს, რომლისთვისაც უძრავ ნივთებზე საკუთრების უფლების მქონე პირი ვლინდება საჯარო რეესტრიდან და იმისათვის, რომ მესაკუთრემ მესამე პირთან მიმართებაში განაცხოდოს საკუთრების უფლება უძრავ ნივთზე, მას უნდა ჰქონდეს რეგისტრირებული ეს უფლება საჯარო რეესტრში, რაც ასრულებს მოწესრიგებული სამოქალაქო ბრუნვის გარანტის ფუნქციას.

კონკრეტულ შემთხვევაში დავა მიმდინარეობს მემკვიდრეებს შორის (და არა მესამე პირთან მიმართებაში) სამკვიდროს მიღების კანონიერებაზე, რაც განსხვავდება ზემოაღნიშნული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის განჩინებისაგან.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატას მიიჩნევს, რომ არ არსებობს საკასაციო საჩივრის დაკმაყოფილების საფუძველი, რადგან, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლის თანახმად, საკასაციო სასამართლო არ დააკმაყოფილებს საკასაციო საჩივარს, თუ კანონის მითითებულ დარღვევას არ აქვს ადგილი.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო პალატამ იხელმძღვანელა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

მ. მ-ის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;

უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 30 ნოემბრის გადაწყვეტილება;

საკასაციო პალატის განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.




უკან დაბრუნება