საქმის ნომერი: 2ბ/6258-18
საქმეთა კატეგორიები: სამოქალაქო სამართალი,
სასამართლო: თბილისის სააპელაციო სასამართლო
მოსამართლე: ქეთევან მესხიშვილი,
გადაწყვეტილების სახე: განჩინება
კანონიერი ძალა:
მითითებული გადაწყვეტილებები:
მიმთითებელი გადაწყვეტილებები:
რეზიუმე: მოსარჩელემ იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოპასუხის მხრიდან ფულადი ვალდებულების შესრულება მოითხოვა, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მოსარჩელის სასარჩელო მოთხოვნა ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, აღნიშნული გადაწყვეტილება მოპასუხის მიერ გასაჩივრდა, მისი ნაწილობრივ გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა. სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა და აპელანტს დაეკისრა იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ფულადი ვალდებულების შესრულების ვალდებულება, იმ საფუძვლით, რომ დამზღვევის უმუშევრობის დადგომის მომენტისთვის ამოწურული იყო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მოცდის 6 თვიანი ვადა.
ციტირებისთვის: თბილისის სააპელაციო სასამართლო, განჩინება, საქმე №2ბ/6258-18 (2018-11-12), www.temida.ge
საქმის № 2ბ/6258-18

განჩინება
საქართველოს სახელით
       12 ნოემბერი, 2018 წელი
თბილისი
თბილისის სააპელაციო სასამართლო
სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობით:
მოსამართლე:
ქეთევან მესხიშვილი

აპელანტი - სს „ს.კ. ჯ. პ. ა. ჰ.“

წარმომადგენელი - ა. პ.

მოწინააღმდეგე მხარე - ა. ნ.

წარმომადგენელი - ზ. ჯ.

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება

აპელანტის მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

დავის საგანი - ფულადი ვალდებულების შესრულება

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი

1. ა. ნ-მ თბილისის საქალაქო სასამართლოში სს „ს. კ. ჯ. პ. ა. ჰ.-ის“ წინააღმდეგ სარჩელი აღძრა და მოპასუხისთვის, იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, 15 000 ლარის დაკისრება მოითხოვა.

2. მოპასუხემ სარჩელი არ ცნო.

3. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილებით, ა. ნ.-ს სასარჩელო მოთხოვნა ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა. სს „ს. კ. ჯ. პ. ა. ჰ.-ს“ ა. ნ.-ს სასარგებლოდ 9 190 ლარის ანაზღაურების ვალდებულება დაეკისრა.

4. აღნიშნული გადაწყვეტილება სს „ს.კ. ჯ. პ. ა. ჰ.-მა“ სააპელაციო წესით გაასაჩივრა, მისი ნაწილობრივ გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

სააპელაციო სასამართლო დადგენილად მიიჩნევს საქმის გადაწყვეტისთვის მნიშვნელობის მქონე შემდეგ ფაქტობრივ გარემოებებს:

5. 2017 წლის 01 იანვარს ა. ნ.-სა და სს „ს. კ. ჯ. პ. ა. ჰ.-ს“ შორის იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის ხელშეკრულება (პოლისი №UI XXXX/XX, იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის პირობები ფიზიკური პირებისათვის) გაფორმდა. სადაზღვევო პერიოდი 2017 წლის 01 იანვრიდან 2017 წლის 31 დეკემბრამდე განისაზღვრა. სადაზღვევო პრემიის ოდენობა 450.00 ლარს შეადგენდა, დაზღვეულს სადაზღვევო შენატანის სახით, ყოველთვიურად 37.50 ლარის გადახდის ვალდებულება დაეკისრა. ანაზღაურების ლიმიტი 15 000.00 ლარით განისაზღვრა (ყოველთვიური ლიმიტი - 2 500.00 ლარი, ფრანშიზა - 625 ლარი) (ს.ფ. 21-35).

6. დაზღვევის ხელშეკრულების საგანს იძულებითი უმუშევრობის შემთხვევაში, სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემა წარმოადგენდა. მხარეთა შეთანხმებით, სადაზღვევო შემთხვევად დაზღვეულის იძულებითი უმუშევრობა განისაზღვრა. ხელშეკრულების მიზნებისთვის, იძულებით უმუშევრობად დამსაქმებლის მიერ შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა, მხოლოდ ამ პირობების მე-7 პუნქტში მითითებული მიზეზებით, ჩაითვლებოდა. ხელშეკრულების მე-7 პუნქტში დაფარული რისკები გაიწერა - იძულებითი უმუშევრობის მიზეზად ითვლება მხოლოდ დამსაქმებლის მიერ შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა, რომლის მიზეზიცაა: მათ შორის, ეკონომიკური გარემოებები, ტექნოლიგიური ან ორგანიზაციული ცვლილებები, რომელიც, აუცილებელს ხდის სამუშაო ძალის შემცირებას, დამსაქმებელი იურიდიული პირის ლიკვიდაციის წარმოების დაწყება, ორგანიზაციის რეორგანიზაცია (საშტატო ერთეულის გაუქმება, შემცირება). ფრანშიზა არის ზარალის თანხის ნაწილი, რომელსაც მზღვეველი არ ანაზღაურებს. ფრანშიზა ამ პოლისისათვის ყოველთვიური ლიმიტის 25%-ს შეადგენდა და სადაზღვევო ანაზღაურებას თითოეულ და ყველა შემთხვევაში აკლდებოდა (ს.ფ. 21-35).

7. იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის პირობების მე-9 პუნქტით საგამონაკლისო პირობები განისაზღვრა, რომელთა მიხედვით, იძულებითი უმუშევრობის შემთხვევაში სადაზღვევო ანაზღაურება არ გაიცემოდა, მათ შორის, იმ შემთხვევაში, თუ უმუშევრობა დამდგარი იქნებოდა ამ ხელშეკრულების მე-7 პუნქტში წარმოდგენილი დაფარული რისკებით, რომელიც ან რომლებიც დადგა და/ან დაიწყო დაზღვევის ძალაში შესვლამდე ან პოლისის გამოწერიდან მოცდის პერიოდის გასვლამდე (მიუხედავად იმისა, რომ უშუალოდ დაზღვეული პირის უმუშევრობა დადგა პოლისის ძალაში შესვლისა და პოლისის გამოწერიდან მოცდის პერიოდის გასვლის შემდეგ) (9.17 პუნქტი). ამავე პირობების 4.10 პუნქტის თანახმად, მოცდის პერიოდი განისაზღვრა, როგორც სადაზღვევო პოლისის ძალაში შესვლიდან ათვლილი 6 თვიანი ვადა, რომლის განმავლობაში მომხდარი სადაზღვევო შემთხვევებიც ანაზღაურებას არ ექვემდებარებოდა. ამავე პირობების 11.2 პუნქტის თანახმად, სადაზღვევო შემთხვევის დადგომიდან 1 თვის განმავლობაში არაანაზღაურებადი პერიოდი მოქმედებს, რომელიც გულისხმობს, რომ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომიდან პირველი თვის განმავლობაში სადაზღვევო კომპანია ანაზღაურებას არ განახორციელებს. სადაზღვევო კომპანიის მხრიდან ანაზღაურება 1 თვიანი არაანაზღაურებადი პერიოდის გასვლის შემდეგ, სადაზღვევო პირობების შესაბამისად განიხილება (ს.ფ. 21-35).

8. იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის პირობების 8.6 პუნქტით სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემის წესი განისაზღვრა, რომლის მიხედვით, იძულებითი უმუშევრობის შემთხვევაში ანაზღაურება მხოლოდ რეალური უმუშევრობის პერიოდში, მაქსიმალური 6 თვის განმავლობაში განხორციელდებოდა და დაზღვეულის ანაზღაურებად სამსახურში დასაქმებისთანავე ან დაზღვეულის მიერ ნებისმიერ დამკვეთთან მომსახურების ხელშეკრულების გაფორმებისთანავე წყდება, რომელიც დამკვეთის მხრიდან დაზღვეულისათვის ისეთი ოდენობით ანაზღაურების გადახდას ითვალისწინებს, რომლის ჯამიც მომსახურების ხელშეკრულების მოქმედების პერიოდში შემავალი თვეების რაოდენობაზე გაყოფისას უდრის ან აღემატება ამ პოლისით გათვალისწინებული ყოველთვიური ლიმიტის 70%-ს და/ან დაზღვეული ერთსა და იმავე დამკვეთთან მომსახურების ხელშეკრულებით (ან მომსახურების ხელშეკრულებებით) გათვალისწინებულ ურთიერთობაში სამ თვეზე მეტ ხანს იმყოფება (ს.ფ. 21-35).

9. ა. ნ.-სთან შრომითი ხელშეკრულება საქართველოს შრომის კოდექსის 37-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით, კერძოდ, ეკონომიკური გარემოებები, ტექნოლოგიური ან ორგანიზაციული ცვლილებები, რომლებიც აუცილებელს ხდის სამუშაო ძალის შემცირებას, შეწყდა (ს.ფ. 14-16).

10. ა. ნ.-ს 2017 წლის ივლისიდან 2018 წლის იანვრამდე ხელფასის სახით დარიცხული თანხა არ უფიქსირდება (ს.ფ. 81).

11. ა. ნ.-მ ანაზღაურებადი სამსახური 2018 წლის იანვარში დაიწყო (მოსარჩელის ახსნა-განმარტება).

12. სააპელაციო სასამართლო დადგენილად მიიჩნევს ფაქტობრივ გარემოებას მასზედ, რომ მოცემულ შემთხვევაში სადაზღვევო კომპანიას, სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შედეგად, ანაზღაურების ვალდებულება წარმოეშვა.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 799-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი მოვალეა აუნაზღაუროს დამზღვევს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით მიყენებული ზიანი ხელშეკრულების პირობების შესაბამისად. ნორმის ანალიზიდან გამომდინარე, სადაზღვევო შემთხვევის შეფასებისათვის, ანუ იმისათვის, რომ სადაზღვევო რისკი განხორციელებულად და შესაბამისად, სადაზღვევო შემთხვევა დამდგარად ჩაითვალოს, უნდა დადგინდეს, სადაზღვევო შემთხვევა შეიცავს თუ არა ხელშეკრულებით შეთანხმებულ გამონაკლის შემთხვევებს, რამდენადაც ამგვარი შემთხვევა გამორიცხავს სადაზღვევო შემთხვევის კვალიფიკაციის და სადაზღვევო კომპანიის მხრიდან თანხის გადახდის, სამართლებრივ საფუძველს. მოცემულ შემთხვევაში, ხელშეკრულების მე-9 პუნქტით საგამონაკლისო პირობები განისაზღვრა, რომელთა მიხედვით, იძულებითი უმუშევრობის შემთხვევაში სადაზღვევო ანაზღაურება არ გაიცემოდა, მათ შორის, იმ შემთხვევაში, თუ უმუშევრობა დამდგარი იქნებოდა ამ ხელშეკრულების მე-7 პუნქტში წარმოდგენილი დაფარული რისკებით, რომელიც ან რომლებიც დადგა და/ან დაიწყო დაზღვევის ძალაში შესვლამდე ან პოლისის გამოწერიდან მოცდის პერიოდის გასვლამდე. განსახილველ შემთხვევაში, მთავარ სადავო საკითხს იძულებითი უმუშევრობის დაწყების ათვლა წარმოადგენს, შესაბამისად, შეფასებას ექვემდებარება ის საკითხი მოსარჩელის იძულებითი უმუშევრობა დაიწყო თუ არა ხელშეკრულებით შეთანხმებულ „მოცდის“ პერიოდში.

ცალსახაა, რომ აღნიშნული საკითხის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება შეუძლებელია მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების 9.17 პუნქტის განმარტების გარეშე, რადგან მითითებულ ნორმაში რეგლამენტირებული ფრაზა „დადგა ან/და დაიწყო“ სხვადასხვაგვარი
ინტერპრეტირების შესაძლებლობას იძლევა, მაგალითად, მოვლენის დადგომა/დაწყება გულისხმობს ერთჯერადი აქტის განხორციელებას (მაგ კონკრეტული პირის სამუშაოდან დათხოვნას), თუ განგრძობად ქმედებებს (მაგალითად კონკრეტული დროის პერიოდში რეორგანიზაციის განხორციელება), ასევე, ამ მიმართებით საინტერესოა, აღნიშნული ფრაზის ქვეშ დაზღვეული პირის ნებაზე დამოკიდებული ქმედების განხორციელება (მაგ. შრომის პირობები, შინაგანაწესის დარღვევა), თუ დამსაქმებლის ნებელობის ქვეშ მოქცეული და დაზღვეულის ნებისგან დამოუკიდებელი ქმედებების განხორციელება (მაგ. რეორგანიზაციის განხორციელების გამო მუშახელის სამსახურიდან დათხოვნა) ივარაუდება.

სააპელაციო სასამართლო ყურადღებას მიაპყრობს სამოქალაქო კოდექსის 342-ე მუხლს, რომლითაც ხელშეკრულების სტანდარტული პირობების დეფინიციაა განმტკიცებული, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოდავე მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების 9.17 პუნქტი სწორედ წინასწარ ჩამოყალიბებულ, მრავალჯერადი გამოყენებისთვის გამიზნულ პირობას წარმოადგენს, რომელსაც ერთი მხარე (ამ შემთხვევაში სადაზღვევო კომპანია) მეორე მხარეს (ამ შემთხვევაში დაზღვეულს) უდგენს. სადავო დათქმა, როგორც უკვე სასამართლოს მიერ აღინიშნა, მის სხვადასხვა სახით განმარტების საშუალებას იძლევა, რაც მის ბუნდოვანებაზე მიუთითებს, ამავე კოდექსის 345-ე მუხლით კი სტანდარტული პირობების ბუნდოვანება ყოველთვის მეორე მხარის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს. ყოველივე ზემოაღნიშნულის შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, ობიექტური და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებისთვის აუცილებელია მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების 9.17 პუნქტის განმარტება.

რადგან ხელშეკრულების სტანდარტული პირობები, ძირითადად, კანონით დადგენილი ნორმებისგან განსხვავებული ან მათი შემავსებელი წესების დადგენას ემსახურება მიიჩნევა, რომ ისინი ხელშეკრულების მხარეებისთვის იმავე ძალის მატარებელია, რაც კანონს გააჩნია. ხელშეკრულების ავტონომიურობის პრინციპიდან გამომდინარე კონტრაჰენტები ვალდებულნი არიან ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობები განუხრელად დაიცვან და მათ შორის დადებული ხელშეკრულების შესაბამისად იმოქმედონ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო პირობის განმარტება კანონის ნორმის განმარტების ტექნიკით უნდა განხორციელდეს. ნორმის განმარტებისას მნიშვნელოვანია კანონმდებლის ნებისა და ნორმის მიზნის გამოკვეთა. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში ბუნდოვანი პირობის განმარტება ნორმის მიზნიდან და მისი დაცვის ობიექტიდან გამომდინარე უნდა განხორციელდეს. ნიშანდობლივია, რომ იძულებითი უმუშევრობის დაზღვევის დაცვის ობიექტს - მომხმარებელი წარმოადგენს. ჩვეულებრივ, ფართო მოხმარების სერვისებზე, როგორიცაა საბანკო, სადაზღვევო, თუ სხვა სახის მომსახურება, მომხმარებელი უერთდება სტანდარტული პირობებით შედგენილ ხელშეკრულებას და მის ჩამოყალიბებაში (შექმნაში) მონაწილეობას არ ღებულობს. ასეთ დროს, პირი რომელიც იურისტი არაა და შესაბამისი პროფესიული ცოდნა არ გააჩნია, სტანდარტული პირობების აღქმის შესაძლებლობას გამორიცხავს, რაც მის მიერ რისკების შეფასების სტანდარტსა და ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღებაზე ცალსახად გავლენას ახდენს. შესაბამისად, დაცვის ობიექტის მიზნიდან გამომდინარე, როგორც ლოგიკური, ასევე სიტყვასიტყვითი მეთოდის გამოყენებით, სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების 9.17 პუნქტში მითითებული ფრაზა „დადგა ან/და დაიწყო“ უნდა განიმარტოს შემდეგნაირად: ხელშეკრულების დადებიდან 6 თვის განმავლობაში მოსარჩელის ნებას დაქვემდებარებული ქმედებების განხორციელება, რომელსაც სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა შეეძლო გამოეწვია, არ შეიძლება სადაზღვევო კომპანიისგან სადაზღვევო თანხის მიღების საფუძველი გამხდარიყო. თუმცა, დაზღვეულის ნების გარეშე, დამსაქმებლის მიერ იმგვარი ქმედების განხორციელება, რომელზეც დაზღვეულს გავლენის მოხდენა არ შეეძლო, განხორციელებული, თუნდაც, ხელშეკრულების დადებიდან 6 თვის განმავლობაში (მოცდის პერიოდში), სადაზღვევო კომპანიის მიერ დაზღვევის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომად უნდა იქნეს განხილული, რაც, თავის მხრივ, სადაზღვევო ანაზღაურების გადახდის ვალდებულებას წარმოშობს.

13. მითითებული ნორმის სხვაგვარი განმარტება მომხმარებლის საწინააღმდეგო შედეგს მოიტანდა, რაც, როგორც ეროვნული, ასევე საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებით განმტკიცებულ მომხმარებელთა დაცვის პრინციპებს შეეწინააღმდეგებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ სააპელაციო სასამართლო ითვალისწინებს ევროკავშირის სამართლებრივი ინსტრუმენტების (დირექტივები, რეგულაციები) საქართველოსთვის არასავალდებულო ხასიათს, „ასოცირების შესახებ შეთანხმების“ მნიშვნელობისა და ევროკავშირის მიერ დამკვიდრებული კარგი სტანდარტის იმპელემენტაციის შესახებ საქართველოს მიერ ნაკისრი ვალდებულების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, განსახილველი დავის მიზნებისთვის, მნიშვნელოვნად მიიჩნევს მომხმარებელთა დაცვის სფეროში ევროპის კავშირში მოქმედი დირექტივებისა და ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის მიმოხილვას.

უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ „ასოცირების შესახებ შეთანხმება“ საქართველოს ევროკავშირთან დაახლოვების სამოქმედო გეგმაა, რომელიც ქვეყნის პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროს მოიცავს. დარგობრივი პოლიტიკის სფეროებში თანამშრომლობა მიზნად ისახავს საქართველოს ეტაპობრივ დაახლოვებას ევროკავშირის სტანდარტებთან. შეთანხმება ითვალისწინებს თითოეულ სფეროში თანამშრომლობის გაღრმავებას, გამოცდილების გაზიარებასა და ევროკავშირის მხრიდან შესაბამისი რეფორმების მხარდაჭერას. საქართველოს მიერ ნაკისრი ვალდებულება მომხმარებელთა უფლებების დაცვის სფეროში ევროკავშირის კარგი პრაქტიკის გათვალისწინებასაც გულისხმობს, კერძოდ, შესაბამისი კანონმდებლობის დახვეწასა და ევროკავშირის შესაბამისი სტანდარტების დანერგვას, საქართველოსა და ევროკავშირის მომხმარებელთა უფლებების დამცველ დამოუკიდებელ ასოციაციებს შორის კონტაქტების გაღრმავებას, ინფორმაციისა და გამოცდილების ურთიერთგაცვლას და ა.შ.

განსახილველ დავასთან პირდაპირ კავშირშია ევროკავშირის 93/13/EEC დირექტივა უსამართლო სახელშეკრულებო პირობების შესახებ (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A31993L0013), რომლის მიერ დანერგილი პრინციპების იმპლემენტაცია, საქართველომ ასოცირების ხელშეკრულებით ივალდებულა. დირექტივის მიზანია, ხელი შეუწყოს ევროკავშირის ბაზრის განვითარებას მომხმარებელთა იმ სამართლებრივი და ეკონომიკური რისკებისგან დაცვის გზით, რომელიც შემთავაზებელმა, როგორც უკეთ ინფორმირებულმა/უფრო ძლიერმა ბაზრის მოთამაშემ, ხელშეკრულების სტანდარტული პირობების მეშვეობით ხელშეკრულების უფრო სუსტ მხარესთან - მომხმარებელთან შეიძლება გადაამისამართოს. ასეთ დროს მომხმარებლებს, როგორც წესი, წართმეული აქვთ შესაძლებლობა, სერვისის მიმწოდებელს/მეწარმეს მოელაპარაკოს ან/და სტანდარტული პირობები მოლაპარაკების საგნად აქციოს. აღნიშნული დირექტივის თანახმად, იმისათვის, რათა სტანდარტული პირობა ბათილად არ იქნეს მიჩნეული, იგი შემდეგ კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს, კერძოდ, უნდა იყოს სამართლიანი (საქმეზე C 415/11 პარაგრაფი 76, მართლმსაჯულების ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, რომ სამართლიანობა გულისხმობს აშკარა დისბალანსის არარსებობას. მომხმარებლის საუარესოდ აშკარა დისბალანსის ცნება კი ნიშნავს პირობების გაანალიზებას მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების მხედველობაში მიღების გარეშე, ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად, რათა დადგინდეს დადებული გარიგება მომხმარებელს ნაკლებად სახარბიელო მდგომარეობაში აყენებს თუ არა, და თუ აყენებს, მაშინ, რა დოზით. იმ შემთხვევაში თუ სამართლებრივი შეფასების შედეგად დადგინდება პირობის უსამართლობა, მაშინ მომხმარებელს უნდა მიეცეს ასეთი პირობის შემდგომში გამოყენების აკრძალვის მოთხოვნის უფლებაც) და კეთილსინდისიერების პრინციპის დაცვით მიღებული (საქმეზე C 415/11 პარაგრაფი 76, მართლმსაჯულების ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, რომ იმის დასადგენად მხარეთა შორის უფლებრივი დისბალანსი კეთილსინდისიერების პრინციპის დარღვევით წარმოიშვა, თუ არა, უნდა შეფასდეს მიმწოდებელს/გამყიდველს, სამართლიანი/თანაბარი მოლაპარაკების წარმოების პირობებში, შეეძლო ევარაუდა, თუ არა, რომ მომხმარებელი იგივე პირობას იმ შემთხვევაშიც დაეთანხმებოდა, თუ მათი შეთანხმება მხარეთა მიერ პირადად/ინდივიდუალურად იქნებოდა შეთანხმებული) (დირექტივის 3.1 მუხლი). ასევე დირექტივის მე-4 მუხლის თანახმად, კონკრეტული პირობის შეფასების დროს, ყურადღება უნდა მიექცეს მიწოდებული საქონლის/სერვისის ბუნებას და ხელშეკრულების დადების დროს არსებულ ყველა იმ მნიშვნელოვან გარემო-პირობებს, რომელთა გათვალისწინებითაც ხელშეკრულება დაიდო.

დირექტივით მომხმარებელთა დასაცავად სამი ძირითადი მექანიზმია გათვალისწინებული, 1) როდესაც პირობა ცალსახად არასამართლიანი არაა, თუმცა, ორაზროვანია/ბუნდოვანია ან/და მისი შინაარსი საეჭვოა, ასეთი პირობა ყოველთვის მომხმარებელთა სასარგებლოდ უნდა განიმარტოს (5.1 მუხლი), 2) არასამართლიანი სტანდარტული პირობა უპირობოდ ბათილია, იგი დადების მომენტიდან, მომხმარებლისთვის სავალდებულოდ არ ითვლება, აღნიშნული არ ვრცელდება ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც მომხმარებელი პირობის ბათილობას არ ითხოვს (მე-6 მუხლი) C-137-08 (49-ე პარაგრაფი) და 3) მომხმარებელს, რომელიც თავს არასამართლიანი პირობის მსხვერპლად გრძნობს, უფლება აქვს არასამართლიანი პირობებისგან დაცვის ეფექტური სამართლებრივი მექანიზმით ისარგებლოს. ამ მიმართებით ძალიან საინტერესოა დირექტივის ნოვაცია, რომლის ძალითაც, თუ მომხმარებელი არასამართლიანი პირობის შემდგომი გამოყენების აკრძალვის შესახებ მოთხოვნას დააყენებს, პირობა ბათილად ითვლება არა მხოლოდ ამ კონკრეტული მომხმარებლისთვის, არამედ ყველა სხვა ისეთი მომხმარებლისთვის, რომელსაც მიმწოდებელთან იდენტური შინაარსის ხელშეკრულება აქვს დადებული (მუხლი 7.2 და 7.3 ასევე ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე C-472-10).

განსახილველ დავასთან მიმართებით, მნიშვნელოვანია, ყურადღება მიექცეს მართლმსაჯულების სასამართლოს 2006 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილებას, საქმეზე C-168/05, სადაც სასამართლომ განმარტა, რომ საქმეებში სადაც მომხმარებელი მონაწილეობს სასამართლოს არა უფლება, არამედ ვალდებულებაა საკუთარი ინიციატივით შეამოწმოს სტანდარტული პირობების ნამდვილობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიუღწეველი დარჩება 93/13/EEC დირექტივის მთავარი მიზანი - დაეცვას მომხმარებელი, როგორც ხელშეკრულებაში მონაწილე ნაკლებად ინფორმირებული/სუსტი რგოლი (საქმე C-397-11 (38-ე პარაგრაფი), ამავე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ მიუთითა, რომ მას შემდეგ, რაც კონკრეტული პირობის არასამართლიანობა დადგინდება, სასამართლომ თავისივე ინიციატივით უნდა შეაფასოს თუ რამდენად შეიძლება ხელშეკრულება, აღნიშნული პირობის გარეშე დარჩეს ძალაში).

გარდა ამისა, სხვადასხვა დროს მიღებულ გადაწყვეტილებებში, C-137-08 (46-ე პარაგრაფი), C-40/08, C-240/98 სასამართლომ მიუთითა, რომ მომხმარებელთა დაცვის სისტემა, რომელიც აღნიშნული დირექტივითაა რეგლამენტირებული ემყარება იდეას, მასზედ, რომ მომხმარებელი მიმწოდებელთან შედარებით „სუსტი მხარეა“ არა მხოლოდ მოლაპარაკების შესაძლებლობის არქონის, არამედ მისი დაბალი ინფორმირებულობის სტანდარტის გამო.

მომხმარებელთა დაცვის მიზნებისთვის, ასევე ყურადსაღებია მტკიცების ტვირთის გადანაწილების სტანდარტიც. დირექტივის თანახმად, მიმწოდებელია ვალდებული ამტკიცოს, რომ სადავო პირობა არ არის უსამართლო სტანდარტული პირობა. ასევე, საქმეზე C 243/08 (პარაგრაფი 28) ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლომ აღნიშნა, რომ მომხმარებელი თავისუფლდება ამტკიცოს, რომ იგი უსამართლო სტანდარტული პირობებით არ იბოჭება, ამგვარი მტკიცების გარეშეც, უსამართლო სტანდარტული პირობა მისთვის სავალდებულო არაა.

წინამდებარე განჩინებაში სასამართლომ ბუნდოვანი ხელშეკრულების პირობის განმარტება ეროვნული და საუკეთესო ევროპული სტანდარტის გათვალისწინებით მოახდინა, რათა მომხმარებლის (ანა ნიკოლოზაშვილის) უფლებები ძლიერ მხარესთან (სადაზღვევო კომპანიასთან) მიმართებით მეტად დაცული ყოფილიყო.

14. გარდა ზემოაღნიშნულისა, სააპელაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს აპელანტის მსჯელობას მასზედ, რომ სასამართლოს მოსარჩელის სამსახურიდან გათავისუფლების დროდ დამსაქმებლის მიერ ბრძანების გამოცემის ან/და რეორგანიზაციის დაწყების თარიღი უნდა მიეჩნია. მიუხედავად იმისა, სააპელაციო სასამართლო ხელშეკრულების პირობების განმარტებას საჭიროდ მიიჩნევდა თუ არა, საქმის მასალებით დადგენილია, რომ დამსაქმებლის მიერ 2017 წლის 31 მაისს თანამშრომლების ეტაპობრივად შემცირების შესახებ გადაწყვეტილება იქნა მიღებული, თუმცა, მოსარჩელის გათავისუფლების შესახებ ბრძანება მხოლოდ 2017 წლის 30 ივნისს გამოიცა, რაც ა. ნ.-ს 2017 წლის 3 ივლისს ჩაჰბარდა. უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ საწარმოში რეორგანიზაციის ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება არამც და არამც არ ნიშნავს, რომელიმე კონკრეტული თანამშრომლის სამსახურიდან გათავისუფლებას, რადგან რეორგანიზაციის პროცესი ყველა დასაქმებულის სამსახურიდან დათხოვას არ გულისხმობს. შესაბამისად, სადაზღვევო შემთხვევის აღნიშნულ თარიღთან გაიგივება ალოგიკურია. რაც შეეხება იმ საკითხს, სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა უნდა დაუკავშირდეს ბრძანების გამოცემის, თუ დასაქმებულისთვის ბრძანების ჩაბარების მომენტს, აღნიშნულთან მიმართებით სააპელაციო სასამართლო ყურადღებას მიაპყრობს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ მყარად დამკვიდრებულ პრაქტიკას, რომლის თანახმად, გათავისუფლების ბრძანების გასაჩივრების კანონით განსაზღვრული ვადა მისი მხარისთვის ჩაბარების და არა მისი გამოცემის მომენტიდან აითვლება. აღნიშნული მიუთითებს, რომ კანონმა დასაქმებულის ინფორმირებულობა მისთვის ბრძანების ოფიციალურად ჩაბარებას დაუკავშირა, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ანალოგიური პრინციპი უნდა იქნას გამოყენებული სადაზღვევო შემთხვევის კონკრეტული თარიღის დადგენასთან მიმართებითაც, რაც, მოცემულ შემთხვევაში, 2017 წლის 3 ივლისს გულისხმობს. უდავოა, რომ მხარეთა შორის ხელშეკრულება 2017 წლის 01 იანვარს დაიდო, შესაბამისად, გათვალისწინებული „მოცდის 6 თვიანი ვადა“ ამ დროისთვის უკვე ამოწურული იყო, რაც, თავის მხრივ, სადაზღვევო კომპანიას ანაზღაურების ვალდებულებას წარმოუშობდა. აღნიშნულ დასკვნას ამყარებს ასევე, სსიპ „შემოსავლების სამსახურიდან“ მიღებული ცნობაც, რომლის თანახმად, 2017 წლის ივნისის შემდგომ მოსარჩელეს ხელფასის მიღების ფაქტი აღარ უფიქსირდებოდა.

15. სამოქალაქო პროცესში მტკიცების ტვირთის ობიექტური და სამართლიანი გადანაწილების პრინციპი არსებობს. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 და 102-ე მუხლების თანახმად, სადაზღვევო ხელშეკრულებით განსაზღვრული სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის ფაქტი თავად მოსარჩელემ უნდა ამტკიცოს.

განსახილველ შემთხვევაში, სწორედ აპელანტის მტკიცების საგანში შემავალი გარემოება იყო ისეთი მტკიცებულებების სასამართლოსთვის წარდგენა, რომლებიც უტყუარად დაადასტურებდა, რომ მის შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა სამსახურიდან იძულებით გათავისუფლებას, რაც სადაზღვევო შემთხვევის დადგომას ნიშნავდა და შესაბამისად, დამზღვევს სადაზღვევო თანხის ანაზღაურების ვალდებულებას წარმოუშობდა.

მოსარჩელემ მტკიცების საგანში შემავალი გარემოებების სამტკიცებლად შპს „ი. ჰ.-ის“ მიერ ა. ნ.-ს შემცირების შესახებ 2017 წლის 30 ივნისის გადაწყვეტილება და აღნიშნული გადაწყვეტილების მის მიერ, 2017 წლის 3 ივლისს ჩაბარების დამადასტურებელი მტკიცებულებები წარმოადგინა. აღნიშნული დოკუმენტაციით დგინდება, რომ მოსარჩელესთან შრომითი ურთიერთობა შრომის კოდექსის 37-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე შეწყდა. მოპასუხე მხარეს მითითებული გარემოებების გამაბათილებელი მტკიცებულებები არ წარმოუდგენია. მოპასუხის მიერ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომასთან დაკავშირებული პოზიცია კი სასამართლომ არ გაითვალისწინა, პირველ რიგში, იმიტომ, რომ გათავისუფლების და, შესაბამისად, სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის თარიღი 2017 წლის 03 ივლისს დაუკავშირა, და, ასევე, ნორმის განმარტების შედეგად მიიჩნია, რომ ხელშეკრულების 9.17 პუნქტი ბუნდოვან სტანდარტულ პირობას წარმოადგენდა, რომლის განმარტებაც მომსახურების მიმღების სასარგებლოდ უნდა განხორციელებულიყო.

სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ საქმეში წარმოდგენილი არცერთი მტკიცებულებით არ დასტურდება დაზღვეულის მხრიდან ისეთი ქმედების განხორციელების ფაქტი, რომელიც სასამართლოს შეუქმნიდა მტკიცებულებით გამყარებულ შინაგან რწმენას მასზედ, რომ მის შემთხვევაში, იძულებით უმუშევრობას ადგილი არ ჰქონდა, ანუ რაც დამსაქმებლის ნებას დაქვემდებარებული ქმედების გამო მის სამსახურიდან დათხოვნას გამოიწვევდა.

განსახილველ შემთხვევაში, წარდგენილ მტკიცებულებათა ერთობლიობაში შეფასებით სააპელაციო სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ მოსარჩელემ მისთვის კანონით დაკისრებული მტკიცების ტვირთი წარმატებით დასძლია, მან სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისა და ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების არსებობის ფაქტობრივ-სამართლებრივი საფუძველი დაადასტურა. რაც შეეხება მოპასუხეს (აპელანტს), მან მტკიცების ტვირთის სამართლიანი განაწილების პირობებში ვერ შეძლო იმგვარი საპირწონე მტკიცებულებათა (ახსნა განმარტება, ხელშეკრულება) წარდგენა, რომლებიც მოსარჩელის მიერ განვითარებულ მსჯელობას ეჭვქვეშ დააყენებდა და სასამართლოს შეუქმნა დასაბუთებულ ვარაუდს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის არარსებობის შესახებ.

16. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლო ამოწმებს გადაწყვეტილებას სააპელაციო საჩივრის ფარგლებში ფაქტობრივი და სამართლებრივი თვალსაზრისით. ამავე მუხლის მეორე ნაწილის შესაბამისად, სამართლებრივი თვალსაზრისით შემოწმებისას სასამართლო ხელმძღვანელობს 393-ე და 394-ე მუხლების მოთხოვნებით.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 386-ე მუხლის შესაბამისად, თუ სააპელაციო საჩივარი დასაშვებია და საქმე პირველი ინსტანციის სასამართლოს არ უბრუნდება, სააპელაციო სასამართლო თვითონ იღებს გადაწყვეტილებას საქმეზე. იგი თავისი განჩინებით უარს ამბობს სააპელაციო საჩივრის დაკმაყოფილებაზე ან გასაჩივრებული გადაწყვეტილების შეცვლით იღებს ახალ გადაწყვეტილებას.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 390-ე მუხლის საფუძველზე სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც საქმე ხელმეორედ არ წყდება არსებითად, მიიღება განჩინების ფორმით. განჩინება სამოტივაციო ნაწილის ნაცვლად უნდა შეიცავდეს მოკლე დასაბუთებას გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმების ან უცვლელად დატოვების შესახებ.

განსახილველ შემთხვევაში, სააპელაციო სასამართლო იზიარებს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს და მათ სამართლებრივ შეფასებას შესაბამისად, მიიჩნევს, რომ სააპელაციო საჩივარში მოყვანილი მსჯელობა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმების ფაქტობრივ-სამართლებრივ საფუძველს არ ქმნის და იგი უცვლელად უნდა იქნეს დატოვებული.

17. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სასამართლოს მიერ საქმის განხილვასთან დაკავშირებით გაწეული ხარჯები და სახელმწიფო ბაჟი, რომელთა გადახდისაგან განთავისუფლებული იყო მოსარჩელე, გადახდება მოპასუხეს ბიუჯეტის შემოსავლის სასარგებლოდ, მოთხოვნათა იმ ნაწილის პროპორციულად, რომელიც დაკმაყოფილებულია. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, სარჩელზე უარის თქმისას სასამართლოს მიერ გაწეული ხარჯები მოსარჩელეს სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ გადახდება. სასამართლო განმარტავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ სარჩელზე უარის თქმაში ასევე სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმაც იგულისხმება. შესაბამისად, აპელანტის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟი, 367,60 ლარის ოდენობით, სახელმწიფო ბიუჯეტში უნდა დარჩეს.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

სააპელაციო პალატამ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 386-ე, 389-ე, 390-ე, 55-ე მუხლებით ასევე, „სახელმწიფო ბაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლით, და

დ ა ა დ გ ი ნ ა

1. სს „ს.კ. ჯ. პ. ა. ჰ.-ის“ სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;

2. უცვლელი დარჩეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება;

3. აპელანტის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟი დარჩეს სახელმწიფო ბიუჯეტში;

4. განჩინება შეიძლება გასაჩივრდეს საქართველოს უზენაეს სასამართლოში მისი სარეზოლუციო ნაწილის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული წესების დაცვით დასაბუთებული განჩინების ასლის ჩაბარებიდან 21 დღის ვადაში თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატაში საკასაციო საჩივრის წარდგენის გზით;

5. განჩინების გასაჩივრების მსურველი მხარე, თუ ის ესწრება განჩინების გამოცხადებას ან მისთვის ცნობილია განჩინების გამოცხადების თარიღი, ვალდებულია, განჩინების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებიდან არა უადრეს 20 და არა უგვიანეს 30 დღისა, გამოცხადდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოში და ჩაიბაროს განჩინების ასლი. წინააღმდეგ შემთხვევაში გასაჩივრების ვადის ათვლა დაიწყება განჩინების გამოცხადებიდან 30-ე დღეს. ამ ვადის გაგრძელება და აღდგენა დაუშვებელია.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლით გათვალისწინებული პირებისათვის, ასევე პატიმრობაში მყოფი იმ პირებისათვის, რომლებსაც არ ჰყავთ წარმომადგენელი, გადაწყვეტილების ასლის გაგზავნასა და ჩაბარებას უზრუნველყოფს სასამართლო ამავე კოდექსის 70-ე–78-ე მუხლებით დადგენილი წესით.



მოსამართლე ქეთევან მესხიშვილი